Ta Som choć nie należy do grona najbardziej szacownych świątyń w Angkorze (Kambodża) jest jedną z moich ulubionych, do których z przyjemnością wracam. Nie ma tu zbyt wielu turystów, ponieważ zwiedzają te bardziej znane: Angkor Wat, Bayon, Angkor Thom, czy Ta Prohm znanej z filmu “Tomb Raider”. Jest skromna, ale wyjątkowo piękna, a ze względu na światło urodę jej najlepiej oglądać o poranku, lub późnym popołudniem.
Ta Som zbudował pod koniec XII wieku Jayavarman VII (rządził w królestwie Khmerów w latach 1181-1210) ku pamięci swojego ojca Dharanindravarmana II. Świątynię rozbudował później syn Jayavarmana VII – Indravarman II. Państwo Khmerskie upadło w XV wieku i do połowy XIX wieku zostało zapomniane i pochłonięta przez dżunglę. Na nowo odkryli je francuscy archeolodzy, którzy zaczęli kompleks świątyń badać, dokumentować i „wyrywać” je spod władzy przyrody. Ta Son została oczyszczono z bujnej dżungli w latach 30-tych XX wieku i prócz niewielkich prac (podpórki, stabilizacje) do 1998 roku niewiele się w niej działo. Podobno w okresie rządów Czerwonych Khmerów (1975-79) w Ta Som był tymczasowy szpital partyzancki.
W latach 1998-2012 roku Światowy Fundusz Zabytków (WMF) otoczył ochroną świątynię Ta Som. Prowadzono prace dokumentacyjne, porządkowe i konserwatorskie: umożliwiono dostęp z czterech stron do głównej świątyni, ustabilizowano wieże, odbudowano północną część frontu.
Właściwa świątynia Ta Som otoczona jest trzema obmurowaniami. Dwa pierwsze są koncentryczne i posiadają po dwa wejście (gopury) po stronie wschodniej i zachodniej. Najciekawsze są te pierwsze, czyli w obmurowaniu trzecim (240 m x 200 m), ponieważ z dachu gopury spogląda na nas olbrzymia twarz, jedna z czterech – każda skierowana w inną stronę. To władca khmerski lub Lokesvara – bodhisattwa współczucia.
Za gopurą znajduje się dziedziniec i kolejna brama z laterytowym murem, wokół którego niegdyś wykopana była fosą. Miejsce po fosie wskazuje na to, że obmurowanie zewnętrzne było dobudowane później, przez syna Jayavarmana VII. Za drugim ogrodzeniem jest właściwa świątynia, do której można wejść z każdej z czterech stron osobnym wejściem-gopurą. Na rogach znajdują się cztery wieże, a piąta, najwyższa stoi w centrum świątyni. Wewnątrz po obu stronach wschodniej ścieżki stoją dwie biblioteki. Ściany świątyni ozdobione są wieloma podobiznami związanymi z hinduizmem i buddyzmem, choć wiele buddyjskich wizerunków zostało zniszczonych w XIII wieku, gdy w Angkorze zmieniała się religia z buddyzmu na hinduizm. W Ta Som rzeźb jest stosunkowo dużo i po tylu latach są bardzo dobrze zachowane m.in. Apsary – niebiańskie tancerki czy Dvarapale – zbrojni strażnicy (na zdjęciu). W kilku miejscach na frontach świątyni można znaleźć postać Lokesvary obok której klęczą demony Asury ze złożonymi rękami w geście modlitwy i oddania (na zdjęciu). Natomiast na drugiej wschodniej gopurze jest wyrzeźbiona scena z jednej z najbardziej znanych przypowieści hinduskich: o ubijaniu morza mleka.
Wychodząc ze świątyni od strony wschodniej przechodzimy przez najczęściej fotografowaną bramą w Ta Som. Swój urok zawdzięcza figowcowi pagodowemu (Ficus religiosa), który swym konarem i korzeniami obejmuje starożytną gopurę. Figowiec wdarł się między kamienne bloki konstrukcji, trzyma je i nie pozwala rozpaść się budowli. Dzięki temu możemy sobie uświadomić jak mocno zespolona jest tutaj przyroda z architekturą. Naruszając jeden z tych elementów spowodujemy destrukcję całości.
Pomimo tego że Ta Som leży na głównym szlaku nie zatrzymuje się tu zbyt wielu turystów. Panuje tu więc cudowny spokój, nie ma tłoku i nie trzeba stać w kolejce by zrobić sobie zdjęcie przy figowcu.
W 1992 roku świątynie Angkoru, które rozrzucone są na 400 km kw. wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.
Lokalizacja: Angkor Archaeological Park, Krong Siem Reap 17000, Kambodża
Współrzędne: 13°27’53.4″N 103°54’46.6″E
Godziny otwarcia: 5.00-ok 18.00 (do zachodu słońca)
Cena biletów: karnet na wszystkie świątynie Angkor oprócz Beng Mealea i Phnom Kulen
- 1 dzień 37 USD
- 3 dni 62 USD
- 7 dni 72 USD
Jedną z pierwszych świątyń jakie zobaczyliśmy w Kambodży była Bakong. Zrobiła na nas duże wrażenie swoim rozmiarem, oraz tym jaki panował tam spokój.
Leży nieco na uboczu od pozostałych świątyń Angkoru i pewnie dlatego zagląda tu niewielu turystów. Bakong wraz ze świątyniami Lolei i Preah Ko należy do grupy Relous, która powstała jako pierwsza w Angkorze. Bakong zbudowana z rozkazu Indrawarmana I została oficjalną świątynią królewską, ukończona w 881 roku była pierwszą khmerską górą-świątynią i symbolizowała niebiańską górę Meru.
Wysiadamy z tuk tuka i od razu otaczają nas mali sprzedawców oferujący banany, pocztówki, cole, piwo, czy kokosy, a wszystko po „one dolar”. Mijając pierwsze ogrodzenie i pozostałości fosy, idziemy drogą wzdłuż której ciągną się długie balustrady z wyrzeźbionymi siedmiogłowymi nagami – wężami. Idąc ścieżką w kierunku świątyni już z daleka widać strzelistą wieżę, posadzoną na 5 piętrach. Każde piętro jest nieco mniejsze od tego pod spodem co stwarza złudzenie, że budowla jest jeszcze wyższa. Przechodzimy przez bramę wschodnią (właściwie przez to co z niej zostało), po obu stronach mijam dwie długie i wąskie budowle, w których bawiące się dzieci próbują swoim zachowaniem wzbudzić naszą ciekawość. Dochodząc do głównej budowli, wspinamy się po bardzo stromych schodach, których strzegą kamienne lwy. W narożnikach na trzech pierwszych poziomach stoją rzeźby słoni, a na czwartym piętrze jest 12 małych świątyń. Znajdują się tu (niestety już tylko fragmenty) płaskorzeźby przedstawiające asury – potężne i złe istoty. Górę zwieńcza 15 metrowa świątynia z lingamem Sri Indraśwary, a dach jej przypomina kwiat lotosu, podobnie jak znany Angkor Wat. Sama wieża postawiona jest 3 stulecia później niż reszta budowli, czyli w XII wieku, ponieważ wcześniejsza zburzona została w czasie walk o tron.
Siadamy na krawędzi. Przed nami wokół kilka małych, odbudowywanych świątyń i zielony krajobraz. Za niewielkim murem stoi nowoczesny budynek – to zakon mnichów, którzy osiedlili się tu ponownie w 1985 roku. To za ich sprawą z głośników roztacza się tradycyjna khmerska muzyka dodająca uroku całej okolicy.
Przez dwa dni w kambodżańskim Angkorze oglądaliśmy świątynie. Są bardzo różne pod względem wielkości, zdobień, okresu powstania, ilości turystów czy stanu zachowania. Wybraliśmy kilka najbardziej charakterystycznych: Angkor Thom, Pre Rup, Ta Som, Bantea Srei, Bakong, Neah Preah, Ta Prohm, Prasat Kravan, Góra Bakheng i oczywiście na koniec najsłynniejsza Angkor Wat. Żar leje się z nieba, ale na tuk-tuku wieje przyjemny wietrzyk. Jest pięknie!
Jesteśmy w Kambodży, dokładnie w Siem Reap – kilka kilometrów od słynnego Angkoru. Wczesna pobudka i jedziemy tuk-tukiem do najsłynniejszej tu świątyni, czyli do Angkor Wat. Wśród tłumu turystów czekamy na wschód słońca.
Odwiedzając słynny Angkor w Kambodży, nie jesteśmy skazani tylko na zwiedzanie świątyń. Niedaleko kompleksu Banteay Srey mieści się małe muzeum min założone przez byłego żołnierza Aki Ra, który w latach 70-tych jako dziecko zmuszony był walczyć po stronie Czerwonych Khmerów. Później przeszedł na stronę wietnamską, a po wojnie zajął się w swoim kraju rozbrajaniem min, do czego został przeszkolony przez wojska ONZ.
W czasie kilkudziesięciu lat wojen prowadzonych w ubiegłym stuleciu w Kambodży wszystkie strony walczące zaminowywały okupowane tereny. Szacuje się, że pozostaje tam jeszcze 4-6 mln min, a ich rozbrajaniem zajmuje się kilka organizacji (nie tylko z Kambodży). Po tylu latach, co roku, jest jeszcze wiele ofiar niewybuchów i niewypałów, zwłaszcza wśród dzieci mieszkających na wsiach. Szczególnie niebezpieczne są tereny na granicy Kambodży i Tajlandii.
W małym muzeum min założonym przez prywatną osobę (Aki Ra) niedaleko Siem Reap, zobaczymy nie tylko sprzęt wojskowy, miny, bomby i granaty pochodzące z Wietnamu, USA, Chin czy byłego Związku Radzieckiego, ale także tablice ostrzegawcze, dokumenty i wiele zdjęć pokazujących pracę organizacji CSHD. W CSHD – zajmującą się od kilku lat rozminowywaniem Kambodży – pracuje także Aki Ra, który ma już na swoim koncie kilkadziesiąt tysięcy usuniętych min.
Prócz muzeum mieści się tam taż dom i szkoła dla dzieci – ofiar min lądowych, którym zapewnia edukację i co za tym idzie lepsze życie w ubogiej Kambodży. Są to najczęściej sieroty, dzieci porzucone, pochodzące z bardzo biednych rodzin, lub takie, którym miny lądowe urwały ręce i nogi. W szkole prócz normalnych zajęć jest pracownia komputerowa, biblioteka, plac zabaw oraz prowadzone są zajęcia z języka angielskiego. Szkoła i dom utrzymuje się w dużej mierze z datków przychodzących z całego świata.
Kambodżański rząd ma nadzieję, że w roku 2020 zostanie wykopana ostatnia mina w Kambodży. To bardzo optymistyczne.
Wschód słońca w Angkor Wat
Zachód słońca w Bakhang
Wschód słońca nad Angkor Wat – Kambodża.
Jesteśmy drugi dzień w Angkorze, ale już wiemy że mamy za mało dni, żeby wszystko zobaczyć. Jesteśmy spragnieni kolejnych miejsc i mimo że jest gorąco i duszno idziemy dalej. Angkor Wat nie jest jedynym, mistycznym miejscem na tym terenie, i mimo tego, że jest najbardziej popularne w Kambodży, wiele innych świątyń dorównuje tej najważniejszej. Żal, że nie mamy czasu na zbyt długie przebywanie w każdym miejscu, które nas zachwyciły.
Zaczęliśmy wczoraj od świątyń z grupy Rulous (na uboczu, mniej popularne), ale są one przedsmakiem tego co będziemy mięli za chwilę. Następnie jedziemy do Angkor Thom położonego na ogromnym terenie, nogi nas bolą, szkoda jednak chwili na odpoczynek.
Zachód słońca (troche w przewodniku przereklamowany) pędzilismy w tłumie przy światyni na Górze Bakheng.
