Powróciliśmy z 18 dniowej wycieczki do Japonii. Odwiedziliśmy kilkanaście miast, tych bardzo dużych jak Tokio, Osaka czy Nagoya, oraz nieco mniejszych np.: Nara, Kamakura. Zadziwiło nas w Japonii nowoczesne budownictwo, szybkie i punktualne pociągi shinkansen, zasady i normy w życiu publicznym, tajemnicze świątynie, oraz bardzo dobre jedzenie. Jedliśmy w wielu miejscach, więc mogliśmy przyjrzeć się sposobie przyrządzania, formie podawania, oraz organizacji pracy i przestrzeni w restauracjach.
Rzeczą normalną w japońskich restauracjach jest pokazywanie swoich dań w witrynie. Mogą to być zdjęcia, ale bardzo często na wystawie stoją gotowe dania z… tworzywa sztucznego, czyli menu 3D. Kucharz kupuje poszczególne elementy i składa je w taki sposób żeby wyglądało identycznie jak to co podaje głodnym klientom. Na wystawie wyglądają jak prawdziwe. W wielu miejscach – barach szybkiej obsługi, gdzie jedzenie jest najtańsze stoją maszyny, w których wybiera się danie, płaci, a następnie podaje kucharzowi paragon. Za 5-7 minut danie jest gotowe. Są to najczęściej makaronu z warzywami, mięsem i jajkiem, oraz zupy.
Bardzo popularnym daniem są pierożki-sakiewki nadziewane mięsem lub owocami morza gotowane na parze. Nadzienie wewnątrz sakiewki pływa w wywarze przez co pierożki nie są suche.
W Kobe mieliśmy okazję spróbować wołowiny z krów rasy Wagyu. Krowy te żyją bezstresowo: są masowane, słuchają muzyki poważnej i pojone są piwem, żeby tłuszcz w mięsie równomiernie się rozprowadzał. Mięso trzeba było sobie samemu grillować na wbudowanej w stole kuchence.
W Tokio w dzielnicy Asakusa poszliśmy do restauracji, gdzie trzeba było pójść do okienka w kuchni, podać kucharzowi jaką wagę ma mieć nasz stek, a kucharz odmierzał przy nas plaster wołowiny i pytał w jakim stopniu stek ma być wysmażony. Następnie kelnerka prosiła by założyć papierowy fartuszek i na gorącej żeliwnej płycie przynosiła skwierczącą wołowinę.
Oczywiście byliśmy także w restauracjach sushi, gdzie kucharze stali na środku otoczeni barem z krzesłami i przygotowywali dania. Wokół nich na taśmie przesuwały się talerzyki z różnymi rodzajami sushi. Cena porcji w zależności od tego z czym jest podane japońskie danie wahała się od 95 jenów do nawet 780 jenów, czyli 3-26 zł. Siedząc przy barze naprzeciwko kucharza sięgamy po talerzyk sushi z łososiem, tuńczykiem, ikrą, krewetką czy wasabi. Każdy ma inny kolor, a cenę można łatwo sprawdzić, ponieważ na ścianie wiszą kolorowe talerzyki z cenami. Na koniec kelnerka (nie licząc talerzyków) przeciąga czytnikiem magnetycznym po stosie talerzy z naszego sushi i wystawia rachunek, który trzeba uiścić w kasie. Niektórzy po zakończeniu obiadu mają przy sobie nawet po kilkanaście pustych talerzy.
Oczywiście w restauracjach prócz sushi króluje także zupa miso, czyli bulion z warzywami, oraz pastą miso zrobioną ze sfermentowanej soi. Dodaje się do niej ryby, tofu, wodorosty, warzywa sezonowe… Zupa podawana jest jako dodatek do innych dań. Popularny jest także  ramen – gruby makaron z warzywami, mięsem lub rybą, jajkiem na twardo, nasionami sezamu i przyprawiony jest sosem sojowym.
Zdarzało nam się jeść w restauracjach o tradycyjnym japońskim wystroju. Musieliśmy ściągnąć buty, usiąść przy stole na matach w małym pokoiku, zamknąć przesuwane papierowe drzwi, a gdy chcieliśmy zamówić obiad wzywaliśmy kelnera dzwonkiem, który jest nieodłącznym elementem przy każdym stoliku. Do każdego posiłku dodawana jest darmowa woda. Na stołach często stoją wazy z wodą, lub są kraniki przy barach, gdzie można uzupełnić kubeczek. Nierzadka obok przypraw stoi pudełko z zielonym proszkiem, który można wsypać sobie do wody – to tradycyjna japońska herbata.
Do wielu restauracji nie udało nam się wejść, ponieważ przed lokalem ustawia się kolejka głodnych klientów i czasem na wolny stolik trzeba czekać prawie godzinę. Zostaje wtedy iść do sklepu i kupić bento – czyli pudełko z idealnie skomponowanym, gotowym do zjedzenia daniem.

W latach 1992-93 Siły Zbrojne RP wysłały polskich żołnierzy do Kambodży by zabezpieczyli logistycznie i inżynieryjnie pokojowe siły ONZ przygotowujące grunt pod pierwsze demokratyczne wybory w Kambodży. Polscy żołnierze stacjonowali w Phnom Penh, Siem Reap, Sihanoukville, Kampong Thom. “Zajmowaliśmy się głównie zaopatrzeniem w wodę, żywność i paliwo dla jednostek operacyjnych oraz zarządzaniem głównymi magazynami. Polscy saperzy naprawiali drogi i mosty” – mówił Ireneusz Śmiechowski – starszy sierżant sztabowy. Przed wyborami rozwozili urny do głosowania i przygotowywali punkty wyborcze. Misja jednak od samego początku nie była dobrze przygotowana począwszy od szkolenia żołnierzy w Polsce, po bardzo słabe warunki bytowe i higieniczne na miejscu w Kambodży. Do tego częste niedobory wody, gorący i wilgotny klimatu, słabe uzbrojenie, brak odpowiedniego rozpoznania kraju, brak kontaktu z rodzinami w Polsce, oraz fakt że byli najsłabiej opłacani z wszystkich narodowości nie wpływało zbyt dobrze na polskich żołnierzy.
W nocy 3 maja 1993 roku o godzinie 4.50 polską 4 kompanię batalionu logistycznego na obrzeżach Siem Reap (gdzie były magazyny z żywnością) zaatakowali Czerwoni Khmerzy. Polacy zerwali się z łóżek, gdy usłyszeli kałasznikowy i ciężką broń maszynową. Czerwoni Khmerzy odpalają granaty kulkowe i nad głowami Polaków świszczą kule. Zaatakowany oddział nie był jednostką bojową tylko oddziałem logistycznym stąd Polacy dysponują tylko 10 kałasznikowami. Na szczęście po atakach 23 i 24 kwietnia dowódca nakazał wykopanie okopów wokół bazy. “Cała potyczka trwa raptem pół godziny. Khmerzy przykrywają Polaków ogniem. Od razu jesteśmy w głębokiej defensywie. Odpowiadamy strzałami i rzucamy granaty, bronimy się, jak to określił później jeden z żołnierzy, metodą wychylasz się, strzelasz i chowasz” – relacjonuje Piotr Głuchowski autor książki “Pole Śmierci”, który przeprowadzał wywiady z żołnierzami z misji w Kambodży. Obroną polskiego oddziału mieli zajmować się żołnierze z Bangladeszu, ale w tą noc sami odpierali ataki w centrum Siem Reap. Po starciu z Czerwonymi Khmerami ranny został jeden polski żołnierz, natomiast po stronie wroga było kilkanaście ofiar.
W czasie trzech zmian od czerwca 1992 do listopada 1993 w Kambodży przebywało ponad 700 polskich żołnierzy. Pięciu z nich tę misję przypłaciło życiem

Będąc w Japonii poruszaliśmy się Shinkansenami. To superszybkie pociągi których prędkość przekracza 300 km/h. Jadący z taką prędkością pociąg potrzebuje 5 kilometrów żeby całkowicie wyhamować, a wzmocniona przednia szyba pociągu ma 22 mm grubości. Shinkanseny odjeżdżają co kilkanaście minut, ale zatrzymują się na różnych stacjach, nie zawsze tych samych, stąd każdy pociąg ma swoją nazwę, aby nie pomylić składów.
Shinkansen o nazwie Nozomi 1 z Tokio do Hakata zatrzymujący się na 11 stacjach m.in. Kyoto, Shin-Osaka i Hiroshima pokonuje 1174,9 kilometrów w czasie 292 minut.
Nie ma się więc co dziwić, że Japończycy są bardzo dumni ze swojej kolei.

foto: The Phnom Penh Post

18 stycznia 2018 roku na stronach internetowych The Phnom Penh Post ukazał się artykuł pod tytułem „Aresztowanie po zgwałceniu panny młodej w dniu ślubu”:

Jak podała policja, w miejscowości Prey Veng (Kambodża) doprowadzono do aresztu 18-latka oskarżonego o zgwałcenie panny młodej w dniu ślubu.
Zgodnie z nakazem aresztowania, wydanym przez sędziego Phea Chea Sądu Okręgowego Prey Veng, Chhoen Chanseng został oskarżony o gwałt na podstawie art. 239 kodeksu karnego. Grozi mu za ten czyn od pięciu do dziesięciu lat więzienia.
Pov Chivy – zastępca komendanta policji w prowincji Prey Veng – powiedział, że Chanseng we wtorek wieczorem włamał się do sypialni 18-letniej kobiety, gdy ta spała i zgwałcił ją.
19-letni pan młody, w tym czasie pił alkohol z rodziną i zasnął na stoliku w pobliżu domu panny młodej.
W raporcie z przesłuchania podejrzany przyznał, że kochał pannę młodą od dłuższego czasu, ale jego rodzina jest biedna i nie odważył się jej oświadczyć. W dniu ślubu ofiary oskarżony co chwilę patrzył na młodą parę… ponieważ jego dom stoi obok domu panny młodej. Kiedy tańce weselne się skończyły, panna młoda poszła do swojej sypialni, a pan młody dalej pił alkohol.  Podejrzany wziął to za okazję, by udawać pana młodego i wszedł do pokoju sąsiadki. Po gwałcie zasnął w jej łóżku, a o 5.30 rano, kiedy ofiara obudziła się i zaczęła krzyczeć, jej rodzina złapała winowajcę w miejscu popełnienia przestępstwa.
Sao Chantha- szef policji okręgu Kanh Chriech – powiedział, że podejrzany przyznał się, że zgwałcił ofiarę trzy razy, zanim opadł z sił i zasnął, chociaż ofiara twierdziła, że ​​została zgwałcona tylko raz. Podejrzany później zmienił swoje zeznania i powiedział, że zgwałcił ją tylko raz, chociaż planował jeszcze kolejny, zanim oblubienica zrozumiała, że ​​nie jest panem młodym. Oskarżony został schwytany nagi w pokoju panny młodej. Wyznał, że wszedł do pokoju, ponieważ jej współczuł, spędzała noc poślubną w samotności, podczas gdy jej mąż był pijany.
Jak dowiedział się dziennikarz The Phnom Penh Post, gdy rodzice pana młodego dowiedzieli się o gwałcie, nie zaakceptowali już ofiary jako żony dla swojego syna. Rodzina pana młodego domaga się również zwrotu kwoty 1400 dolarów od rodziny ofiary.

     
Nadszedł czas wigilii. W naszej hotelowej restauracji zaserwowano świąteczną kolację, którą rozpoczęliśmy od opłatka przywiezionego z Polski od Grzegorza – pracownika Andrzeja. Oczywiście na kolację zupy z uszkami, karpia czy kutii nie było. Zupę grzybową zastąpił krem z trawy cytrynowej zmieszany z owocami morza, mlekiem kokosowym, czosnkiem i kroplą limonki, natomiast zamiast karpia była indian golden calf fish w dwóch odsłonach (może ktoś wie co to za ryba?). Prócz tego był ryż, kurczak, papadan, dhal z carry, pieczone ziemniaki w koszulkach, warzywa, owoce morza, makaron z czosnkiem, ziołami i serem, oraz owoce, galaretki i tort. Tradycji stało się zadość ponieważ na talerzu mieliśmy dwanaście różnych potraw. W tle była choinka, kelnerzy w mikołajowych czapkach i muzyka świąteczna: Last Christmas, Jingle Bells i oczywiście Silent Nights.
Wigilię spędzamy w Dambulli gdzie mieszka zdecydowana większość buddystów. Są stupy, jaskinie pełne podobizn Buddy, ale kościoła katolickiego ze świecą szukać. W czasie rozmowy z recepcjonistą hotelowym na temat tego gdzie jest kościół, jak się tam można dostać, oraz ile kosztuje wynajęcie tuk-tuka, do rozmowy wtrącił się mój kierowca Amal (buddysta) proponując że mnie tam zawiezie. Jako że nie było tego w naszej umowie prosiłem żeby podał mi swoją cenę, ale powiedział że zrobi to za darmo mimo tego że cały dzień spędził za kółkiem.
Świątynię katolicką znaleźliśmy 12 kilometrów od Dambulli. To nowy kościół pod wezwaniem św. Antoniego. Msza rozpoczęła się równo o 24.00. Prowadzona była w trzech językach syngaleskim i tamilskim (ja ich nie rozróżniam) oraz angielskim. Poza tym wszystkie części mszy były takie same jak w Polsce, no może muzyka i śpiew brzmiały trochę inaczej. Po mszy ksiądz stanął przed kościelnymi drzwiami i błogosławił ludzi życząc im Wesołych Świąt. Dowiedziawszy się, że jestem z polski z uśmiechem powiedział „John Paul…”.
Lankijczycy spędzają święta tak jak my: przed pasterką jest uroczysta rodzinna kolacja, a 25 grudnia odwiedzają się.
     

 
2 września w Wietnamie obchodzony jest Dzień Niepodległości. Będąc tam w drugiej połowie sierpnia już wtedy na wielu placach i ulicach rozwieszone były czerwone flagi, oraz podobizny Ho Chi Minha.
2 września 1945 na placu Ba Dinh w Hanoi Ho Chi Minh ogłosiła Deklarację Niepodległości Demokratycznej Republiki Wietnamu. W czasie II wojny światowej sprzymierzeńcy Niemców – Japończycy w 1940 zajęli francuską kolonię w Azji (w tym Wietnam). Po zrzuceniu bomby atomowej na Hiroszimę (8 sierpień 1945) lider Tymczasowego Rządu Rewolucyjnego Wietnamu Ho Chi Minh zostaje szefem Komitetu Wyzwolenia i przywódcą anty-japońskiego powstania. Powstanie wybucha 13 sierpnia i walki trwają dwa dni. Po kapitulacji Japonii Komitet zmusza cesarza Bao Dai z dynastii Nguyen do abdykacji i 2 września 1945 roku powstaje Demokratyczna Republika Wietnamu.

Kazimierz Kwiatkowski (fot. www.hueworldheritage.org.vn)      park Kazika w Hoi An

My Son

W kilku miejscach środkowego Wietnamu pojawia się polskie nazwisko, które wzbudza szacunek wśród Wietnamczyków. Polski architekt i konserwator zabytków Kazimierz Kwiatkowski przyjechał w 1981 roku do Wietnamu i przez 17 lat prowadził tam misję konserwatorską.
Urodził się 2 lipca 1944 roku na Lubelszczyźnie, studiował na Politechnice Krakowskiej i w 1969 roku otrzymał tytuł magistra inżyniera Wydziału Architektury. Po studiach pracował w Urzędzie Wojewódzkim w Lublinie, potem w lubelskim  oddziale Państwowego Przedsiębiorstwa Pracowni Konserwacji Zabytków i w Biurze Projektowo-Badawczym Budownictwa Ogólnego Miastoprojekt.
W swojej pracy sporządzał plany zagospodarowania przestrzennego, zajmował się projektowaniem urbanistycznym, zaprojektował osiedle Słoneczne w Zamościu, oraz wiele domów jednorodzinnych. Opracował także projekt konkursowy zagospodarowania Placu po Farze na Starym Mieście w Lublinie. Z czasem zajął się ochroną zabytków między innymi dla Muzeum Wsi Lubelskiej, gdzie wykonywał inwentaryzacje architektoniczne budownictwa ludowego. Pod koniec lat 70-tych XX wieku pracując w lubelskim oddziale PPPKZ został kierownikiem Polsko-Wietnamskiej Misji Konserwacji Zabytków i wyjechał do Azji Południowo-Wschodniej.
Wietnam w tym czasie po 40 latach wojny był bardzo zniszczony, więc władze wietnamskie zaapelowały o międzynarodową pomoc w ratowaniu zabytków. Kazimierz Kwiatkowski był pierwszym zagranicznym konserwatorem zabytków, który przyjechał do Wietnamu.
Przez pierwszych kilka miesięcy wraz z garstką wietnamskich fachowców sporządzał dokumentację tego co zostało po wojnie. Skupił się na Czamskich wieżach w My Son niedaleko Da Nang w środkowej części Wietnamu. Brak infrastruktury oraz zaminowany teren po wojnie amerykańsko-wietnamskiej nie były sprzymierzeńcem Kwiatkowskiego więc na początku swojego pobytu w Wietnamie mieszkał w bambusowym szałasie. Najpierw wraz z tubylcami  musiał odgruzować i wyczyścić teren na którym pracowali. Do 1989 roku uratowano tam prawie 20 Czamskich wież, a 26 marca 1994 roku w budowlach D1 i D2 w My Son otwarto Muzeum Rzeźb Czamskich. Pod jego kierunkiem badano i konserwowano także świątynie Czamskie w innych miejscach: Thap Doi, Duong Long, Ph an Rang, Garai, Qui Nhon, Khuong My, Nham Thap, Chien Dang, Bang An i Po Kong. W tym ostatnim Kwiatkowski odkrył złote bardzo cenne naczynia ofiarne. Podobny skarb odkryli Francuzi w My Son w 1904 roku. W lipcu 1982 roku odwiedził Hoi An leżące 40 km od Da Nang by zrelaksować się i wykąpać w morzu. Zwiedzając niewielkie miasteczko był podobno pierwszym białym jakiego wiedzieli mieszkańcy Hoi An. Władze miasta chciały zburzyć zagrzybione domy w starej części i postawić na ich miejsce nowe osiedle. Kwiatkowski zauroczony Hoi An sprzeciwił się temu i zaczął przekonywać by dano szansę Staremu Miastu. Dzięki jego staraniom zachowała się urokliwa starówka i dzisiaj obok Zatoki Ha Long Hoi An jest najczęściej odwiedzanym miejscem w Wietnamie.
Kiedy w 1992 roku po przemianach ustrojowych w Polsce Misja Konserwatorska miała kłopoty finansowe Kwiatkowski nawiązał współpracę z Towarzystwem Przyjaciół Kultury Czamów w Stuttgarcie, od którego dostał fundusze na kontynuację swoich badań.
W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych zaczął prace przy Zakazanym Mieście w Hue, które było bardzo zniszczone po nalotach bombowych w czasie wojny amerykańsko-wietnamskiej. Wykonał też dokumentację grobowca cesarza Tu Duca położonego niedaleko Hue. Tuż przed śmiercią został szefem prac prowadzonych przy Pałacu Cesarskim finansowanym przez wietnamską Agencję Zarządzania Projektem Hue. 19 marca 1997 roku zmarł w Cesarskim Mieście na zawał serca, prawdopodobnie z przepracowania. Dwa dni później miasto Hue uroczyście pożegnało Kazimierza Kwiatkowskiego. Sarkofag z jego ciałem stanął w Zakazanym Mieście w wypełnionej po brzegi Sali Mandarynów. Przy muzyce żałobnej wykonanej przez orkiestrę w narodowych strojach wietnamskich towarzyszyła przemówieniom pożegnalnym oficjeli. Kondukt żałobny prowadzony przez szpaler policjantów na motocyklach odprowadził ciało polskiego architekta ulicami Hue do bram miasta. Jak wspomina pracujący z nim Marek Kowalczyk: “Hue pożegnało Kazimierza Kwiatkowskiego jak jednego z najgodniejszych obywateli tego królewskiego miasta. Konsul stwierdził, że ceremonia miała wyjątkowo uroczysty charakter”. Pochowany został w Lublinie 2 kwietnia 1997 roku na  cmentarzu  parafialnym przy kościele św.  Agnieszki na Kalinowszczyźnie. 10 lat później w parku Kazika odsłonięto pomnik Kwiatkowskiego w Hoi An – wietnamskim miasteczku, które zawdzięcza mu swój turystyczny sukces.
Dzięki jego staraniom w 1993 roku na Listę Światowego  Dziedzictwa UNESCO trafiło Zakazane Miasto w Hue, a w 1999 roku stara część miasta Hoi An oraz My Son.
Jego znajomi wspominają, że szybko potrafił zdobyć sympatię ludzi. Był wesoły i pogodny, błyskawicznie nawiązywał kontakty. Nie wywyższał się, pracował, jadł i spał z razem z wietnamskimi robotnikami. Wszyscy nazywali go “Kazik”, a po premierze polskiego filmu w Wietnamie z Jerzym Bińczyckim w roli głównej (do którego był bardzo podobny) dostał przezwisko “Znachor”.
19 marca 2017 roku w 20-tą rocznicę śmierci Kazimierza Kwiatkowskiego odbył się w Hue, gdzie niegdyś pracował, panel dyskusyjny z udziałem osób które go znały. Ukazała się także książka autorstwa Jacka Zygmunta Matuszaka pod tytułem “Kazimierz Kwiatkowski (1944-1997). Wspomnienie niezwykłego człowieka”, która jest dostępna w trzech językach: polski, angielskim i wietnamskim. Można ją bezpłatnie pobrać ze strony Ambasady Polskiej w Hanoi pod adresem: http://www.hanoi.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/kultura/kazik/
Pisząc ten tekst korzystałem z wyżej wymienionej książki.

Hoi An

Cytadela w Hue w której znajduje się Zakazane Miasto    grobowiec cesarza Tu Duca z dynasti Nguyen

W kambodżańskim Angkor czy w kompleksie My Son w Wietnamie pośród wielu zdobień i płaskorzeźb na świątyniach można znaleźć wizerunki tańczących kobiet zwanych Apsarami. Apsary w mitologii indyjskiej to żeńskie bóstwa, boginie wody, mgieł i chmur. Według legendy Apsary powstały z mlecznej piany Oceanu Mleka w czasie gdy bogowie szukali eliksiru na nieśmiertelność. Pełne kobiecego wdzięku i urody zabawiały króla bogów Indre swym tańcem.
Król Jayavarman II – założyciel królestwa Angkor – otrzymał władzę od boga Indry, a Apsary przekazały swoją sztukę tańca mieszkankom królestwa. Tak oto taniec Apsar stał się tradycyjnym tańcem Khmerskim i przekazywany był z pokolenia na pokolenie. Służył rodzinie królewskiej nie tylko jako rozrywka, ale był także ważnym elementem w czasie świąt khmerskich: na pogrzebach władców, koronacjach, ślubach, bądź wtedy gdy prosili oni bogów o łaski. Łączył świat ziemski z boskim, służył modlitwom, oraz wychwalał króla i jego wielkość.
Swój pierwszy okres świetności taniec Apsar przeżywa w VIII-XI wieku. Władca każdego roku wybierał 100 najładniejszych dziewcząt z królestwa, które uczyły się tańca. Podobno na dworze króla Jayavarmana VII panującego w latach 1181-1218 było ponad 3000 tancerek. Po najeździe Tajów na Angkor (początek XV wieku) Imperium Khmerskie upadło, a tancerki pojmano i przewieziono na dwór króla Tajlandii, gdzie “Apsary” stały się wzorem dla tajskich tancerek. W XIX wieku Ang Duong (król Kambodży w latach 1841-1860), który wiele lat spędził na dworze w Bangkoku, wprowadził wiele zmian w swoim królestwie m. in. upodobnił stroje “Apsar” do strojów tajskich tancerek, a ich taniec zaczął wychwalać zalety władcy. W drugiej połowie XIX wieku, kiedy Kambodża stała się kolonią francuską “Apsary” zauroczyły kolonizatorów, co spowodowało że ich taniec zaczął bywać na paryskich salonach. Jednak przed występami w Paryżu Francuzi postanowili ubrać tancerki, ponieważ do tego czasu na Khmerskich dworach “bezwstydnie” tańczyły topless. Malarz i rzeźbiarz Auguste Rodin był pod tak dużym wrażeniem ich tańca, że poświęcił khmerskim tancerkom wiele swojego czasu przedstawiając je na akwarelach. Ciężki okres dla mieszkańców Kambodży, oraz całego życia kulturalnego (w tym także dla tańca Apsar) przychodzi w 1975 roku kiedy władzę przejmują Czerwoni Khmerzy. Wśród ponad 2 milionów zamordowanych mieszkańców Kambodży są także niemal wszyscy nauczyciele i tancerze tego tańca (szacuje się że ponad 90 % tancerzy traci życie). Po upadku Pol Pota i Czerwonych Khmerów w latach 80-tych “Apsary” zaczynają znów tańczyć. Ci nieliczni którzy przeżyli otwierają szkoły i zaczynają przekazywać taniec młodym pokoleniom. W 1980 roku zaczyna działać Królewski Uniwersytet Sztuk Pięknych w Phnom Penh z wydziałem Sztuki Choreograficznej i Muzyki, gdzie można uczyć się tradycyjnego khmerskiego tańca.
Aby dojść do perfekcji dziewczynki muszą zacząć ćwiczyć już w wieku 5-6 lat, by później te najzdolniejsze mogły kontynuować edukację na uniwersytecie. Po 9 latach nauki tańca na wyższej uczelni otrzymują także wyższe wykształcenie.
Taniec Apsar składa się z 3,5 tys. gestów rękami oraz nogami i mają one ściśle określone znaczenie. Dzięki gestom tancerze opowiadają proste historie z życia codziennego, bądź złożone opowieści przedstawiające legendy khmerskie i religijne mity. Opowiadają historie o miłości i cierpieniu, wojnie i pokoju, radości i strachu, o powstaniu świata…
Jeden taniec może trwać nawet 30 minut, a opracowanie go do perfekcji zajmuje 6-12 miesięcy. Tancerki są bardzo elastyczne, poruszają się płynnie, z wdziękiem uśmiechają się przy tym lekko nie otwierając ust. Ubrane  są w kolorowe jedwabne suknie przypominające sari i wykonane są ręcznie. Częstym haftowanym elementem są kwiaty i liście lotosu z bogatymi zdobieniami, oraz dużą ilością pereł i złotej biżuterii. Tancerki odróżniają różne nakrycia głowy uzależnione od charakteru granej postaci. Towarzyszy im często chór kobiecy opowiadający fabułę, oraz orkiestra wyposażona w gongi, bębny i dzwoneczki…
W ogromnym kompleksie Angkor możemy znaleźć mnóstwo płaskorzeźb przedstawiających boskie tancerki. Tylko na murach samego Angkor Wat jest ich ponad 1800.
W 2003 roku Balet Królewski Kambodży, czyli taniec Apsar został wpisany przez UNESCO na listę niematerialnego światowego dziedzictwa kultury.

17 maja 1890 roku tuż po godz. 22.30 przy ulicy Mercaderes (przy Lamparilla) w Havanie nocny stróż zaczął bić na alarm. Sąsiedzi, policja, pracownicy pobliskich firm i osoby postronne jako pierwsi rzucili się do gaszenia pożaru jaki wybuchł w sklepie z narzędziami metalowymi Isasi. Wkrótce też przybyli zawodowi strażacy, jednak niekontrolowane płomienie tańczyły już na zewnątrz sklepu. Odgłosy gwizdków policyjnych, wycie syren, bicie dzwonów kościelnych i okrzyki roznosiły się po Starej Havanie. Godzinę później okolicą wstrząsnęła straszna eksplozja, wybuch jeden po drugim miał swoje źródło w płonącym sklepie.
W wyniku tych eksplozji w pożarze zginęło 38 osób: 25 strażaków z dwóch lokalnych korpusów, 8 sąsiadów pomagających gasić pożar, 4 policjantów i 1 członek Navy, a ponad 60 osób zostało rannych.

Właściciel sklepu Juan Isasi został aresztowany w niedzielę rano. W swoim sklepie nielegalnie przechowywał duże ilości materiałów łatwopalnych (dynamit, proch,…), które spowodowały śmiertelne wybuchy. Juan Isasi w ten feralny dzień nie ostrzegł strażaków ratujących jego sklep o grożącym im niebezpieczeństwie. Podobno to on spalił swój sklep, ponieważ chciałem dostać ubezpieczenie.

Pożar został ugaszony w niedzielę po południu, tego dnia miasto pogrążyło się w żałobie, a wszystkie sklepy zostały zamknięte.
W poniedziałek 19 maja 1890 roku na cmentarz Krzysztof Kolumba w Havanie ruszył kondukt żałobny.

7 lat później na cmentarzu postawiono pomnik upamiętniający ofiary wydarzenia z 17 maja 1890 roku. 24 lipca 1897 prócz autora pomnika – hiszpańskiego rzeźbiarza Augustina Querola, architekta Martineza Zapaty, oraz przedstawicieli miasta na uroczystość odsłonięcia pomnika stawiło się 10 tys. mieszkańców Havany.
Jest to najwyższy pomnik na cmentarzu Krzysztofa Kolumba w stolicy Kuby, mierzy ponad 9 metrów. Na kolumnie z białego marmuru stoi Anioła z zawiązanymi oczami (ślepa sprawiedliwość), który trzyma martwego strażaka i prowadzi go do krainy nieśmiertelności. Lewą ręką wskazuje niebo – miejsce gdzie strażacy zamieszkają. Poniżej kolumny siedzą 4 alegoryczne postacie kobiece, które symbolizują “poświęcenie”, “ból”, “bohaterstwo” i “męczeństwo”. U podstawy pomnika znajdują się płaskorzeźby 25 twarzy strażaków – ofiar pożaru. Pomnik ogrodzony jest metalowym łańcuchem z którego spływają łzy, które mają oznaczać dla Kubańczyków ich ból.
Nigdy wcześniej, ani później w żadnym pożaru na Kubie nie zginęło aż tylu strażaków.

Angkor Wat jest bez wątpienia najwspanialszą i najważniejszą atrakcją archeologiczną nie tylko Kambodży, ale całej Azji Południowo-Wschodniej. To najbardziej znana świątynia na świecie, która przyciąga miliony turystów z całego świata. Nie dziwią więc protesty władz w Kambodży na pomysł budowy odwzorowania Angor Wat w północno-zachodniej części Indii w stanie Bihar na brzegu Gangesu. Prywatna firma w ciągu 10 lat chce zbudować replikę, która będzie wyższa i rozleglejsza od oryginału i będzie największą hinduską świątynią na świecie. Na razie wstrzymano rozpoczęcie budowy, ponieważ Kambodża protestuje przeciwko kopiowaniu Angkor Wat jako naruszenie własności światowego dziedzictwa. By uniknąć konfliktu rząd Indii poradził prywatnemu inwestorowi, by zmienił styl budowli. Inwestor jednak twierdzi, że nie zamierza kopiować żadnej świątyni, on tylko łączy style architektoniczne z Indii i Azji Południowej. Niewielkie kopie Angkor Wat znajdują się w Pałacach Królewskich w Bangkoku, oraz Phnom Penh.

Parę miesięcy temu magazyn „Journal of Archeological Science” podał, że niedaleko Angkor Wat odkryto pozostałości dawnego miasta. Dzięki najnowszej technologi – zdjęciom lidarowym (czyli pozyskiwanie danych poprzez skaning laserowy) odkryto pozostałości po budynkach i systemach irygacyjnych. Naukowcy szacują, że mają one od 900 do 1400 lat.

Od 4 sierpnia zaostrzono w Angkor przepisy dotyczące stroju osób zwiedzających świątynie. Nie będą więc mogły wejść na teren osoby z gołymi plecami, głębokim dekoltem, odkrytymi ramionami, czy odsłaniające pośladki. Obostrzenia spowodowana są coraz większą liczbą osób, które na terenie świątyni Angkor Wat robiły sobie “nagie selfie”. Wcześniej wprowadzono także zakaz dotykania rzeźb, siadania na kruchych fragmentach, oraz palenia papierosów na terenie świątyni. Oczywiście kradzież fragmentów rzeźb, czy obnażanie się jest surowo karalne. Władze parku odradzają też dawania pieniędzy czy cukierków dzieciom, oraz robienie sobie zdjęć z mnichami. Wyprodukowano także dwujęzyczny (Khmerski i Angielskim) spot telewizyjny dla odwiedzających Angkor, który mówi o odpowiednim stroju w świątyniach, zakazie śmiecenia, oraz jak unikać uszkodzenia delikatnych rzeźb.

Od maja przed głównym wejściem do Angor Wat został zamknięty ruch uliczny dla aut. Ma to być miejsce dla pieszych, rowerzystów, oraz w nagłych przypadkach dla karetek i straży pożarnej. Premier Kambodży Hu Sen stwierdził, że poprawi się dzięki temu bezpieczeństwo turystów, oraz uroda Angkor Wat.
Nakazano także przenieść się właścicielom straganów z jedzeniem, które tworzą brzydkie zapachy przeszkadzające turystom zwiedzającym Angkor.

W Angkorze bardzo popularna jest przejażdżka na słoniu m. in. do świątyni na Górze Bakheng, by zobaczyć zachodu słońca. Jednak po śmierci słonia Sambo, który miał atak serca w czasie 40 stopniowych upałów z wyczerpania i braku wiatru ruszyły protesty. Internetowa petycja nawołującą do zaprzestania wykorzystywania słoni do celów turystycznych od kwietnia tego roku zebrała już ponad 185 tys podpisów. Można ją podpisywać na stronie:

https://www.change.org/p/apsara-authority-end-elephant-riding-at-angkor-siem-reap

Park Archeologiczny Angkor wydał niedawno komunikat, w którym ostrzega użytkowników Pokemon Go, by byli bardzo ostrożni podczas grania (łapania Pokemonów) w Angkorze, ponieważ gra w połączeniu ze spacerem po nie zawsze równym chodniku może prowadzić do urazów ciała, a nawet do wypadków śmiertelnych.
Niestety od 1 lutego 2017 wzrośnie cena biletów w Parku Angkor. Jednodniowy bilet z 20 USD wzrośnie do 37 USD, trzydniowy z 40 do 62 USD, a tygodniowy z 60 do 72 USD. 2 dolary z każdego biletu trafiać ma do dziecięcych szpitali fundacji Kantha Bopha.

W 2015 roku Angkor odwiedziło ok. 2,1 mln turystów zostawiając w kasie parku 60 mln amerykańskich dolarów. Od stycznia do sierpnia 2016 r przyjechało tam 1,43 mln turystów, a park zarobił 40,7 mln USD. Z roku na rok liczba turystów rośnie.
Przemysł turystyczny jest jednym z czterech głównych filarów wspierających gospodarkę Kambodży. W 2015 roku do tego kraju przyjechało 4,8 mln turystów zagranicznych, którzy wydali w Kambodży ponad 3 mld dolarów amerykańskich. Prawie 15 % turystów to Chińczycy.

tekst ukazał się w październikowym numerze „Czas Podróżników”.

23-letnia księżniczka Hsinbyume zwana także Białym Słoniem, zmarła w czasie porodu w 1812 roku. Była ona kuzynką i pierwszą żoną przyszłego króla Birmy Bagyidawa, który po tym wydarzeniu w 1816 roku chcąc ją upamiętnić wybudował niedaleko miejsca jej śmierci białą pagodę Hsinbyume. Bagyidaw trzy lata później (1819) został następcą tronu po władającym Birmą Bodawpaya i stał się kolejnym królem dynastii Konbaung.
Pagoda Hsinbyume, której druga nazwa brzmi Myatheindan Pagoda leży Azji Południowo-Wschodniej w Birmie, 10 km na północny zachód od Mandalaj, nad rzeką Irawadi. Należy do kompleksu świątyń Mingun – dawnej stolicy Birmy.
Po godzinnej przeprawie łodzią z Mandalay rzeką Irawadi dobijamy do brzegu niewielkiej dziś wioski Mingun i wchodzimy na pozostałości pagody Mingwan. Z niej widać odcinającą się z zielonego lasu imponującą, śnieżno-białą budowlę – to Hsinbyume. Pagoda Hsinbyume otoczona siedmioma falującymi tarasami symbolizuje świętą dla buddystów i hindusów górę Meru (centrum Wszechświata), otoczoną siedmioma pasmami górskimi.
Wchodząc na teren świątyni ściągamy buty i po stromych schodach prowadzących przez siedem bogato zdobionych bram dochodzimy do tarasu. Z tego miejsca schody z kolejnymi pięcioma bramami prowadzą do wnętrza wieży. Wieża ma złotą iglicę i otoczona jest niszami, w których na straży stoją małe posążki mitologicznych figur: demonów, węży naga, duchów. Na szczycie znajduje się wąskie pomieszczenie, w którym siedzi Budda, dlatego tak wielu Birmańczyków przychodzi tu modlić się, złożyć ofiarę i zapalić kadzidełka.
W 1836 podczas dużego trzęsienia ziemi pagoda została poważnie uszkodzona, ale w 1874 król Mindon (kolejny z dynastii Konbaung) odbudował ją.
Z Pagody Hsinbyume roztacza się wspaniały widok na pobliski świątynie, góry, oraz dolinę szerokiej rzeki Irawadi.

Bez wątpienia jedną z największych atrakcji stolicy Wietnamu jest Świątynia Literatury. Spośród prawie 200 świątyń w Hanoi ta jest prawdopodobnie najwspanialszą. Została wybudowana w 1070 roku przez króla Lý Thánh Tông ku czci chińskiego filozofa Konfucjusza. Na początku pełniła rolę religijną, natomiast po kilku latach zaczęła być miejscem edukacyjnym, powstał tu pierwszy Narodowy Uniwersytet. Oczywiście na początku kształcili się w nim przedstawiciele sfer wyższych, oraz członkowie rodziny królewskiej, szybko jednak stał się centrum narodowej oświaty.
Studia trwały od 3 do 7 lat i nauczano administrację, politykę, historię Chin, literaturę, poezję i etykę, a wszystko w duchu konfucjonizmu. Podręczniki były w języku wietnamskim, oraz chińskim. Najważniejsze było wyuczyć się na pamięć konfucjońskich pism i nie było miejsca na własne interpretacje, czy badania. Na koniec edukacji przeprowadzane były bardzo trudne egzaminy, czego dowodem jest liczba 2313 uczniów, którzy w ciągu całego istnienia uniwersytetu (7 wieków) zdali egzaminy. Składały się z 5 części i trwały kilka miesięcy, a efektem był tytuł doktora. W 1733 roku na 3 tys. uczniów egzamin zdało zaledwie ośmiu. W nagrodę zdanego egzaminu nazwiska studentów wyryte zostawały na kamiennych stelach niesionych przez żółwie, które uznawane są za symbol mądrości i długowieczności. Ze 116 tablic, do dziś zachowały się 82. Ten kto zdał egzamin mógł ubiegać się o posadę w państwowej administracji, dlatego studia były bardzo oblegane. Najzdolniejsi uczniowie przechodzili egzamin przed obliczem króla, który sam zadawał pytania, następnie sporządzał listę najlepszych studentów, oraz dodatkowo wskazywał trzech wybitnych.
Świątynia Literatury położona jest na południe od Mauzoleum Ho Chi Minha i Pagody na Jednej Kolumnie w ruchliwym centrum miasta. Otoczona jest wysokim murem, co sprawia, że wchodzimy do oazy spokoju.
Świątynia Literatury składa się z pięciu dziedzińców (ustawione jeden za drugim) symbolizujących pięć elementów natury: wodę, ogień metal, drewno i ziemię. Środkiem prowadzi droga, która przeznaczona była dla króla, natomiast bocznymi ścieżkami wchodzili urzędnicy, wojskowi, uczniowie, nauczyciele…
Pierwsze dwa dziedzińce to małe parki ze starymi drzewami, ławeczkami i dużą ilością starannie przyciętej zieleni. To miejsca ciche z dala od miejskiego hałasu, gdzie studenci mogli w spokoju odpocząć. Na trzecim dziedzińcu (zwanym Ogrodem Nagrobków) znajduje się Studnia Niebiańskiej Czystości, wokół którego stoją na żółwiach kamienne stele z nazwiskami studentów. Na czwartym dziedzińcu (zwanym Dziedzińcem Sanktuarium Mądrości) są sale, w których na ołtarzach stoją podobizny Konfucjusza i czterech jego najbliższych uczniów, oraz wyróżnionych filozofów. Piąty dziedziniec na którym niegdyś stał uniwersytet, został zrekonstruowany po tym jak w 1946 roku Francuzi zbombardowali go. W kilku budynkach mieści się sala ceremonialna, muzeum, wielki dzwon z brązu, oraz ołtarz z podobiznami dawnych monarchów, którzy najbardziej przyczynili się do powstania i rozwoju uczelni.

Świątynia Literatury została zaprojektowana zgodnie z chińskimi zasadami architektonicznymi. Swój urok zawdzięcza bogato zdobionym bramom, pagodom, czy dziedzińcom z sadzawkami pełnymi lotosów. Za każdym razem, gdy odwiedzamy Świątynię Literatury pełno jest tam studentów, którzy robią sobie zdjęcia w tradycyjnych strojach. Wierzą też, że dotknięcie głowy kamiennego żółwia przyniesie im szczęście w czasie zdawania egzaminów.

Jedna z bram w Świątyni Literatury Khuê Văn Các stała się symbolem kulturalnym Hanoi, jej wizerunek znajduje się także w logo telewizji lokalnej, oraz na banknocie 100 000 wietnamskich dongów.

Balut – to przysmak w wielu krajach Azji Południowo-Wschodniej. My znaleźliśmy ten frykas (nie dla wszystkich frykas ) w Kambodży w miejscowości Siem Reap. Tam nazywa się on Pong Tia Koon.
Pong Tia Koon to potrawa jajeczno-mięsna, czyli ugotowane jajko w środku którego znajduje się zarodek kaczki. Można go przyprawić odrobiną soli, pieprzu, czosnku, chili, polać sokiem z limonki i zjeść z liściem mięty, lub bazylii. Puste skorupki (po konsumpcji) pokryte są wewnątrz brązową siatką żyłek – pozostałość po zarodku, co nie zachęca do zjedzenia zawartości tego jajka.
Z pośród całej naszej grupy tylko Paweł zdecydował się na Pong Tia Koon – przysmak Khmerów. Kupił sobie dwie sztuki na kolację za jednego dolara, ale po pierwszym jajku był już „najedzony”. Gdy rozbił skorupkę jajka ze środka popatrzyło na niego oko i  wystawały pióra. Wtedy się zawahał. Przyglądali się temu Khmerzy i podpowiadali mu czym ma doprawiać, żeby ten „frykas” smakował jeszcze lepiej. Dla spokoju żołądka popił kolację setką wódki.

Niedaleko Hoi An w środkowym Wietnamie, w delcie rzeki Thu Bon znajduje się Kim Bong – stolarska wieś. Rzemieślnicy, którzy mieszkają i pracują na tej niewielkiej wyspie zajmują się obróbką drewna. Można tam dopłynąć z Hoi An wynajętą łódką, lub kursującym promem. Schodząc na ląd nie trzeba daleko iść, by natrafić na sklepy, gdzie półki uginają się pod ciężarem wyrobów z drewna. Religijne rzeźby, smoki, jednorożce, żółwie, tace, dzbany, rzeźby wesołego Buddy, solniczki, tajemnicze skrzyneczki, popielniczki, a także meble, krzesła, ramy do hotelowych łóżek… Można tu zrobić zakupy dużo taniej niż w Hoi An, Sajgonie czy Hanoi. Na tyłach sklepów  znajdują się pracownie stolarskie, gdzie młodzi chłopcy trzymają w rękach młoteczek i dłuto, spod którego wychodzą piękne przedmioty. Nad brzegiem rzeki natomiast jest mała stocznia, gdzie przy kilku statkach trwają prace wykończeniowe.
Wieś ma swoje początki w XV wieku, i jak legenda głosi założona została przez czterech żołnierzy z armii cesarze Le Loi, którzy byli mistrzami w obróbce drewna. Pracowali oni nie tylko w Hoi An przy budowie domów (XVI-XVIII w), ale jeździli po całym Wietnamie wykonując również pagody. W XVII wieku powstał tam pierwszy statek, w XIX wieku stolarze z Kim Bong pracowali dla cesarzy z dynastii Nguyen przy konstrukcjach drewnianych Cytadeli i grobowców w Hue, a gdy Hoi An zostało wpisane w1999 roku do UNESCO wykonywali tam prace konserwatorskie.
Po drugiej wojnie światowej odnotowano spadek zainteresowania tym zawodem. Jeden ze stolarzy z Kim Bong Huynh Ri (którego rodzina obejmuje 12 pokoleń rzeźbiarzy) po wizycie w północnym Wietnamie, gdzie odwiedzał tradycyjne wioski rzemieślnicze, zdał sobie sprawę z ogromnego potencjału stolarstwa. Zaproponował uruchomienie programu pozwalającego młodym ludziom otrzymać bezpłatne szkolenie w tym zawodzie. Po wielu trudnościach udało się to i od 1996 roku pod patronatem UNESCO co roku szkolonych jest 30 uczniów pochodzących z miejscowości Kim Bong, lub okolic. Nauka trwa 3 lata, a przez następne 12 lat odbywają się praktyki. Obecnie w tej małej miejscowości pracuje około 200 wyszkolonych stolarzy w 18 zakładach. Wyroby z Kim Bong oznaczają się wysoką precyzją, oraz starannością, a powstające tam statki rybackie budowane są przy użyciu tradycyjnych technik.  Meblarstwo w Wietnamie zalicza się do działalności artystycznych. Misternie rzeźbione meble ze szlachetnego drewna często zdobione masą perłową eksportowane są do wielu krajów m. in. Australii, Francji, USA czy Wielkiej Brytanii.

W Kandy na Sri Lance, wsiedliśmy do pociągu, który zmierzał przez góry i pola herbaciane do Ella. Szukając naszych miejscówek, ktoś po polsku powiedział, że możemy zajmować wolne miejsca. Był to starszy mężczyzna, rodowity obywatel Sri Lanki. Usiedliśmy wokół niego i przez godzinę słuchaliśmy jego historii… część jego historii:

Miał 19 lat jak wyjechał z Sri Lanki do Polski uczyć się. Cała podróż zajęła mu 1 miesiąc i 3 dni. Jechał pociągiem przez Indie, Irak, Syrię, Turcję, Jugosławię, Węgry, Czechosłowację, żeby dotrzeć do stolicy Polski. Był bardzo ciekawy świata, więc po drodze zatrzymywał się na krótkie zwiedzanie. Na granicy polskiej okazało się, że jego wiza wjazdowa do Polski ważna była tylko przez miesiąc, więc początkowo nie chcieli go wpuścić i kazali wracać do swego kraju po nową wizę. Pomogła mu jedna z kobiet ze straży granicznej, która przymknęła na to oko i mógł dalej jechać do Warszawy. Stamtąd pojechał do Łodzi, gdzie przez prawie rok chodził do szkoły języka polskiego dla cudzoziemców. Z dobrą znajomością języka dostał się do Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie, gdzie studiował transport morski (wraz ze Stanisławem Miecznikowskim późniejszym profesorem z którym ma do dziś kontakt). Praktyki odbywał w Stoczni Gdańskiej. Do Polski przyjechał w 1961 roku dzięki programowi wymiany studentów, a w Sopocie (jak wspomina) była jedna z trzech szkół na świecie z jego wymarzonym kierunkiem. Był jedynym uczniem w szkole z Sri Lanki, ale nie jedynym cudzoziemcem, ponieważ jego koledzy przyjechali też z Indonezji, Wietnamu. Dostawał stypendium.
Ze względu na swoje długie i trudne do wymówienia przez Polaków imię i nazwisko koledzy wołali na niego Kule.
- To były moje najlepsze lata – wspomina – cały czas obchodziliśmy czyjeś imieniny, a pół litra wódki to było nic.

W czasie nauki jeździł po Polsce i zwiedzał. Był m. in. w Krakowie, Wieliczce, Zakopanem, chodził po polskich górach. W Tatrach zdobył Rysy, Kościelec, Giewont…

Bardzo lubi majsterkować więc zapisał się do Ligi Obrony Kraju. Zrobił tam kurs krótkofalowca, a uczył go jeden z najlepszych nauczycieli telegrafu na świecie, który był telegrafistą w czasie II wojny światowej. Cały swój wolny czas spędzał  przy radiostacji klubowej. W końcu dostał licencję krótkofalowca jako jedyny cudzoziemiec w tamtych latach w Polsce. Podejrzewa, że wtedy musiało się na to zgodzić Biuro Polityczne. Jego klub zajął 3 miejsce w ogólnopolskim konkursie na to kto usłyszy najwięcej radiostacji na świecie. Łączył się też z Sri Lanką, gdzie wtedy było może 50 krótkofalowców, ale nie mógł porozmawiać w swoim ojczystym języku, nie wolno było, musiał używać języka angielskiego. Z rodziną jednak nie mógł rozmawiać przez radio, tylko z osobami które miały licencję w klubach krótkofalowców. Koledzy w klubie chwalili się, że mają jedynego cudzoziemca-krótkofalowca w Polsce.

W 1968 roku w dniu kiedy zaczęła się interwencja na Czechosłowację, był w klubie kierownikiem. Przyszła Milicja Obywatelska zamknąć radiostację. Chcieli zarekwirować cały sprzęt, ale ze względu na jego rozmiary zakazali jego używania i zabrali tylko jedną lampę z radiostacji, by uniemożliwić łączenie się ze światem. – To był historyczny moment – wspomina Kule – po kilku dniach oddali nam lampę.

Gdy przyszedł czas powrotu do kraju koledzy chcieli mu oddać część sprzętu, ale powiedział że tyle się nauczył, że jego wiedza pozwoli mu zbudować i kontynuować prace z radiostacją i nauczyć innych jej obsługi. Napisał do Radio Society of Sri Lanka, że studiuje w Polsce i pracuje na radiostacji, że zdał egzamin i ma polski certyfikat, oraz że chce działać w krótkofalarstwie na Sri Lance. Zaznaczył też, że traktuje to jako hobby, nie ze względów politycznych. Został członkiem Radio Society of Sri Lanka, a potem wiceprezydentem tej organizacji. Jego znak wywoławczy to: 4S7KG.
W Polsce spędził prawie 10 lat i traktuje ją jako swoją drugą ojczyznę, ponieważ tu spędził swoje najlepsze lata życia. Długo jeszcze po powrocie na Sri Lankę – wspomina ze wzruszeniem – był ”rozdarty” między swoje dwie „ojczyzny”.
Zawodowo na Sri Lance pracował jako menadżer w polskiej firmie transportu żeglugowego Polish Ocean Lines, która miała kilkaset statków. Radiostacja była dalej jego pasją.

26 grudnia 2004 po trzęsieniu ziemi na Oceanie Indyjskim nad Sri Lankę nadciągnęło tsunami, które pochłonęło prawie 40 tys. ofiar na wyspie. Przez pierwsze 3 dni zaskoczone służby ratownicze nie miały ze sobą kontaktu. Kule wraz z innymi krótkofalowcami zorganizowali kilka grup porozrzucanych na wyspie i pomagali ratownikom w komunikacji. Telefony nie działały, a oni mieli dobry sprzęt, dlatego państwo zwróciło się do nich o pomoc. – Tego się nauczyłem w Polsce i mogłem pomagać – podkreśla Kule.

Gdy spotkaliśmy go w czasie naszej wycieczki do Sri Lanki w pociągu jechał z żoną do Nuwara Eliya. Już nie pracuje, więc ma czas na zwiedzanie Sri Lanki, którą jak mówi, zna mniej niż Polskę.
Ma 72 lata. Nazywa się Kande Kankanamalage Gunadasa Kulasekara.

Najdłuższa rzeka Azji południowo-wschodniej – Mekong kończy swój bieg w południowym Wietnamie, wpadając do Morza Południowochińskiego. Tworzy w tym miejscu deltę, która zwana jest koszem pełnym owoców, ponieważ znajdują się tam ogrody pełne bananów, durianów, mango, kokosów, … . Z tych ostatnich w małej rodzinnej fabryczce wyrabia się cukierki. Mleczko kokosowe gotuje się, aż zgęstnieje i masę wlewa się do form. Gdy zastygnie kroi się je na kostki i cukierki zawija się w podwójny papierek: ryżowy (jadalny) i zwykły (niejadalny). Żeby uzyskać inne smaki do cukierków można dodać durian, orzeszki, lub imbir.
Moja córka najlepiej lubi te z samych kokosów

W największym mieście Wietnamu – w Sajgonie, w samym sercu miasta stoi kolonialny  budynek, w którym mieści się targ Ben Thanh. Jest to najstarszy i największy targ w Sajgonie, a sam budynek jest jedną z najwcześniejszych budowli zachowanych w Sajgonie. Znajduje się na miejscu dawnego targu, który spłoną w 1870 roku. Targ  Ben Thanh wybudowali kolonialiści w 1912 roku i jest częścią francuskiej dzielnicy. Znajdujemy go w dystrykcie 1, przy ogromnym rondzie, niedaleko parku przy Le Lai, a podnosząc głowę do góry widzimy symbol wietnamskiego businessu – wieżowiec Bitexco.
Ze względu na swoje położenie klientami tego targu są głównie turyści, ale miejscowi także robią tu zakupy.
Główne wejściem z wieżą zegarową prowadzi do olbrzymiej hali, w której właściciele małych stoisk upychają na małej powierzchni tyle towaru ile się tylko da (a nawet więcej). Podobno jest tu prawie 2 tys. stoisk i 3 tys. sprzedawców.
Można tu kupić pamiątki, rękodzieła, ubrania, biżuterię, okulary, zegarki, tkaniny, torby, tradycyjne stroje ao dai, zabawki, ryby, owoce morze, mięso, alkohol ze skorpionem czy wężem w butelce, przyprawy, herbatę i kawę, słodycze, owoce świeże i kandyzowane,… . Sprzedawcy nagabują białych, od których na początku chcą wyciągnąć kosmiczne pieniądze, po to by za chwilę sprzedać swój towar za 30% pierwszej ceny.
Jest tu też część „restauracyjna”, gdzie pracujący na tym targu jedzą posiłki. Ale na małych „restauracyjnych” taborecikach można też spotkać turystów, którzy mimo tego, że widzą w jakich warunkach higienicznych gotuje się potrawy to nie boją się tu jeść. A jedzenie jest tanie i dobre, zwłaszcza polecam zupę Pho.
Do dzisiaj budynek ten jest symbolem miasta. W 2013 roku amerykański portal USA Today w rankingu na „najlepsze rynki na całym świecie, na których można zjeść” umieściła sajgoński targ Ben Thanh na 15 miejscu.

Niedaleko domu króla i królowej Tajlandii (Pałac Chitralada), znajduje się jedna z ładniejszych świątyń w Bangkoku – Wat Benchamabophit. Zwana jest również Marmurową Świątynią, bądź Świątynią Piątego Króla, ponieważ budowlę rozpoczął król Rama V w 1900 roku. Jest to najmłodsza z najbardziej okazałych świątyń w Bangkoku, a fakt że Rama V sprowadzał doradców z zagranicy świątynia posiada cechy architektury tajskiej, które mieszają się z wpływami europejskimi (np. witraże czy biały marmur pochodzący z włoskich kamieniołomów Carrara). Główna świątynia położona jest na planie krzyża i pokryta jest białym marmurem. W środku na niebieskim tle jest posąg siedzącego, złotego Buddy pod którym znajdują się prochy założyciela świątyni Ramy V. Wizerunek Buddy jest kopią oryginalnego Phra Buddha Chinnarat, znajdującego się w świątyni Wat Phra Si Rattana Mahathat w prowincji Phitsanulok. Nie tyko świątynia, ale także dziedziniec wyłożony jest białym marmurem. Złote rzeźbione okna, wielowarstwowy dach, błyszczący się w słońcu marmur oraz dwie rzeźby lwów-strażników świątyni tworzą niepowtarzalny klimat.
Obok stoi klasztor w którym znajduje się ponad 50 wizerunków Buddy z brązu, wykonanych w różnych stylach i pochodzących z różnych prowincji. Część z nich jest oryginalne, a część to kopie.
Wokół świątyni znajdują się kanały z chińskimi kładkami, które oddzielają świątynię od dzwonnicy i prywatnych budynków mieszkalnych mnichów. Za świątynią rośnie drzewo, liczące około 100 lat, które prawdopodobnie pochodzi z Indii, z miejsca gdzie Budda osiągnął oświecenie.
Wat Benchamabophit do dzisiaj jest siedzibą nauki buddyjskich mnichów.

Zaczynamy już odliczać dni do kolejnego wyjazdu do Azji. Nasz najbliższy cel to Sri Lanka leżąca na wyspie Cejlon poniżej Półwyspu Indyjskiego. Cieśnina Palk , która łączy Indie z Sri Lanką w najwęższym miejscu ma 55 km, a głębokość Oceanu Indyjskiego nie przekracza tam 9 m. Jeszcze 7-8 tysięcy lat temu można było suchą nogą przejść naturalnym mostem z wyspy do Indii.
Powierzchnia Sri Lanki jest prawie 5 razy mniejsza niż Polski (z północy na południe ma 430 km długości, a z zachodu na wschód ciągnie się na 220 km), natomiast mieszkańców jest tylko o połowę mniej.
Cejlon kojarzy nam się z herbatą, i prawidłowo, ponieważ wyspa mimo swojego małego rozmiaru jest czwartym producentem herbaty na świecie (po Chinach, Indiach i Kenii).
Prócz plantacji herbaty i słoni cejlońskich na pewno zobaczymy prawdopodobnie najświętszy przedmiot dla buddystów czyli relikwie Zęba Buddy. 70 % mieszkańców Sri Lanki to buddyści, ale do tej relikwii przybywają wyznawcy z całej  Azji.
Pomimo egzotycznego jedzenia i warunków sanitarnych w jakich się je przygotowuje to raczej nic nie powinno nam zaszkodzić. Do niemal każdej potrawy jaką tam serwują dodają tyle chili, kurkumy czy imbiru, że żadne zarazki nie mają szans przetrwać. Kuchnia lankijska  należy do najostrzejszych na świecie.

Na azjatyckich wyprawach zdarzało nam się jeść wiele dziwnych i egzotycznych rzeczy: żaby, skorpiony z grilla, świerszcze, larwy, a nawet ugotowane pisklę w skorupce jajka.

W czasie ostatniej wyprawy do Wietnamu natrafiliśmy zaś na małą restaurację pod Hanoi, która specjalizuje się w daniach z węża.
Kelner przyniósł do wyboru dwa żywe gady i po pól godzinie podano kilka potraw. Przed kolacją zaserwowano wódkę zmieszaną z krwią węża.